In Gervase Mathew's view, "Richard's need for personal magnificence had probably always been combined with a ravaging extravagance."1 The king's excesses were widely criticized at the time, in such learned and official sources as Walsingham's historical writings and parliamentary petitions, including the "Record and Process" of Richard's deposition, as well as such relatively popular vernacular writings as the poems "On the Times," Richard the Redeless, and Mum and the Sothsegger. The Ricardian extravagance had an apologist, too: the Dominican Roger Dymmok, whose father and brother acted as royal champions of England. In about 1395, Dymmok answered the widely-circulated vernacular "Lollard Twelve Con-clusions" with his Latin tract Contra XII errores et hereses lollardorum.2 The twelfth and final section of Dymmok's work contains arguments justifying the royal extravagance, a subject that the Lollard "Conclusions" had touched on obliquely. Perhaps most notable among Dymmok's arguments is the claim that kingly magnificence was a needful counter-revolutionary measure given present circumstances: "In fact," Dymmok writes, "it is obligatory for the kinds of lords whose job it is to rule peoples, in order that they might strike fear into their peoples, lest they rise up against their superiors too readily."3 According to this line of thinking, the more excessive the extravagance the better.
Dymmok's literary procedure may seem initially disorienting, especially given the exigencies of representing his work in translation. Dymmok's tract is a compilatio, a more or less formal, scholastic response to an unscholastic and possibly even anti-scholastic piece of vernacular writing. The brief "Lollard Twelve Conclusions" -- only about twenty-three hundred words in length -- was published at first by posting copies of it up in public places. No text survives in such a form, however. The earliest witness is Dymmok's representation of the conclusions in his Contra XII errores et hereses lollardorum. Dymmok begins each of the twelve chapters of his book by quoting one of the Lollard conclusions in full, in the original Middle English. Next, he translates the Middle English conclusion into his own Latin ("Which remarks are rendered in Latin as follows," in the section translated below), sometimes introducing changes that become significant in the ensuing discussions. Finally, still in Latin, Dymmok treats various arguments for and against the particular conclusion, in the pro and contra form made standard by Thomas Aquinas, for example, whose Summa theologica Dymmok uses extensively for making his anti-Lollard compilatio.
The text provided here is that of the first six chapters of the twelfth section of Dymmok's tract (printed by Cronin, pp. 292-304), though modernized both in basic orthography (u/v and i/j, for example) and in the punctuation of quoted material. It is possible to amend Cronin's Latin text, particularly by reference to the sources that Dymmok was using; such corrections are enclosed in brackets "[ ]" in the text following. The Modern English translation incorporates the corrections tacitly.
Against the Twelve Errors and Heresies of the Lollards
Part Twelve
[The Twelfth Conclusion distributed by the Lollards:]
Þe XII. conclusiun is þat, þe multitude of craftis nout nedful usid in our Chirche norsschith michil synne in wast, curosite and disgysing. Þis schewith experience and resun provith, for nature with a fewe craftis sufficith to nede of man. Þe correlari is, þat sytthin seynt Powel seyth, we havende oure bodili fode and hilling we schulde holde us apayed, us thinketh þat goldsmethis and armoreris and alle manere craftis nout nedeful to man aftir þe apostle schulde ben distroyd for þe encres of vertu. For þou þese to craftis nemlid were michil more nedful in þe elde lawe, þe newe testament hath voydid þese and manie othere.
[Dymmok's Latin translation of the Lollards' conclusion:]
| 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 |
N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N |
Que in Latinum transfertur in hunc modum. Duodecima conclusio: Multitudo artium non necessariarum homini in nostra ecclesia multum peccatum nutrit in superflua curiositate et disfiguracione hominum per vestes curiosas. Hoc ostendit experiencia et racio probat, quia natura cum paucis artibus sufficeret humane nature. Correlarium: Ex quo apostolus Paulus dicit, "Habentes victum et quibus tegamur, hiis contenti simus," nobis videtur quod aurifabri et fabri armorum et omnia genera artium non necessaria homini secundum apostolum destrui deberent propter augmentum virtutum. Quia quamvis iste due artes nominate necessarie fuerunt in veteri lege, novum tamen testamentum has artes cum multis aliis evacuavit. [Dymmok's response to the Lollards:] Capitulum primum. In ista XIIa conclusione intendunt isti veritatis adversarii varias artes mechanicas adnullare pro eo, ut asserunt earum plurimas non necessarias ad victum et vestitum humane nature, et quia hominibus, ut dicunt, occasionem prebent peccandi in superfluo apparatu ad sui corporis decorem et superbie nutrimentum. Igitur ad intelligenciam eorum, que sequuntur, est notandum secundum Thomam (Secunda Secunde, q. CLIa, articulo VIIIo, ad secundum4): Quod necessitas humane vite potest attendi duppliciter; uno modo, secundum quod est necessarium illud, sine quo res nullo modo esse potest, sicud cibus est necessarius animali. Et isto modo valde pauce artes sufficerent sive necessarie essent humane nature, quia natura humana paucis est contenta. Alio modo dicitur necessarium aliquid humane vite, secundum quod dicitur illud, sine quo res non potest convenienter esse et isto modo, presupposita diversitate statuum et graduum et dignitatum hominum, valde multe artes sunt necessarie humane nature, secundum quod necesse est hominibus in victu et vestitu et in edificiis ordinari, secundum sui status decenciam et sue complexionis necessitatem. Oportet namque reges, principes et alios in sublimitatibus constitutos in edificiis magnifice decorari, prout probat Philosophus (in IIIIo Etichorum); scilicet necesse est eos habere edificia sumptuosa, magna, pulcra et bene ornata, ad quorum ornatum varii artifices requiruntur, scilicet pictores, sculptores, vitriarii, fabri, aurifices et alia genera artificum, que iam nimis longum esset enarrare. Et quod hoc competit talibus dominis, qui populum habent gubernare, ostendit Philosophus (VIo Politicorum), ad incuciendum metum populis, ne nimis faciliter insurgant contra suos superiores. Cum enim talia subtilia et forcia populi et pulcra prospiciunt edificia principum, ipsos opulentos et industrios reputabunt, et tantum in potencia et sapiencia populum excellere, quod inpossibile reputabunt contra eos prevalere. Non solum autem in edificiis oportet eos multum excellere, set eciam in esculentis et poculentis. Cum enim universa genera ciborum facta sunt ad humane nature sustentacionem, prout patet Gen. IIo et IXo, iustum est, ut persone digniores ceteros precellant in sumptu ciborum et potuum et in ipsorum subtiliori apparatu, ad que paranda ars multiplex coquinaria requiritur, sine qua eciam, quantum ad necessitatem primo modo dictam, humana natura sufficeret sustentari. Et sic oportet principes ac nobiles secundum sui status decenciam in edificiis et esculentis excellencius ordinari delicaciusque nutriri quam residuum populi; ita eciam oportet ipsos amplius quam ceteros diverso ornatu vestium decorari, non enim est congruum racioni, quod ita splendide vestiatur servus ut dominus, simplex miles ut princeps, monachus ut secularis, set sicud distinguntur homines in statibus et dignitatibus, sic racio exigit, ut diversorum vestimentorum apparatu distinguantur. Unde in Secretis Secretorum mandavit Aristoteles Alexandro, quod nunquam populo publice appareret, nisi in decenti habitu ac splendenti, ut ex hoc in maiori apud eos reverencia haberetur. Quod autem habitus vilis facit personas in maiori quoad populum haberi contemptu, patet in vita beatorum apostolorum Symonis et Iude, ubi legitur, quod sapientes ad regis consilium vocati videntes eos, Symonem scilicet et Iudam, vilissima veste indutos ceperunt in contemptu habere eorum personas. Quod autem non solum licet personis magne dignitatis populum precellere in sumptuosis edificiis, culcioribus cibis et potibus, set eciam vestium decoratu satis ostenditur IIIo Reg. Xo, ubi sic: "Videns autem regina Saba omnem sapienciam Salomonis et domum, quam edificaverat, et cibos mense eius et habitacula servorum et ordinem ministrancium, vestesque eorum et pincernas ac holocausta, que offerebat in domo Domini, non habebat ultra spiritum. Dixitque regi: Verus est sermo, quem audivi in terra mea super sermonibus tuis et super sapiencia tua," etc. Ex quibus patet, quod ad regem pertinet habere sumptuosa edificia et pulcra, cibaria lauta et decorem vestimentorum, cum ex hiis sapiencia Salomonis vere extitit commendata, que nullo modo fieri potuerunt absque magna industria artificum, non necessario requisitorum ad victum parcum hominum et eorum abiectum vestimentum. Capitulum secundum. Et quamvis licitum sit hominibus secundum sui status congruenciam tam in edificiis, quam in esculentis et vestibus, sumptuose ac subtiliter ordinari, tamen variis modis contingit homines in hiis omnibus virtutis medium transcendere, sicud docet sanctus Thomas (Secunda Secunde, q. CLXIX, articulo primo, in pede5) sic: "Quod in rebus exterioribus, quibus homo utitur, non est vicium set ex parte hominis, qui immoderate utitur eis, reperitur vicium." Que quidem immoderancia potest esse duplex; uno modo quidem per comparacionem ad consuetudinem hominum, in quibus aliquis vivit. Unde Augustinus dicit (in IIIo Confessionum): "Que contra mores hominum sunt flagicia pro morum diversitate vitanda sunt." Alio modo potest immoderacio contingere in usu talium rerum ex inordinato affectu utentis, ex quo quandoque contingit, quod homo nimis libidinose talibus utitur, sive secundum consuetudinem eorum, cum quibus vivit, sive eciam pr[e]ter eorum consuetudinem. Unde Augustinus dicit (in IIIo De Doctrina Christiana): "In usu rerum abesse oportet libidinem, que non solum ipsa eorum, inter quos vivit, consuetudine abutitur nequiter, set eciam sepe fines eius egressa feditatem suam, que intra claustra morum omnium latebat, flagiciosissima erupcione manifestat." Contingit autem illa inordinacio affectus tripliciter, quantum ad superabundanciam, uno modo per hoc, quod homo ex superfluo cultu vestium hominum gloriam querit, prout scilicet vestes et alia huiusmodi ad exteriorem pertinent ornatum. Unde Gregorius dicit in quadam omelia: "Sunt nonnulli, qui cultum subtilium preciosarumque vestium putant non esse peccatum, quod videlicet si culpa non esset, nequaquam sermo Dei tam vigilanter exprimeret, quod dives, qui torquebatur apud inferos, bisso et purpura indutus fuisset. Nemo quippe vestimenta precipua, scilicet excedencia proprium statum, nisi ad inanem gloriam querit." Alio modo, secundum quod homo per superfluum cultum vestium querit delicias, secundum quod vestes ordinantur ad corporis fomentum. Tercio modo, secundum quod nimiam sollicitudinem apponit quis ad exteriorem vestium cultum, eciam si non sit aliqua deordinacio ex parte finis; et secundum hoc Andronicus ponit tres virtutes circa exteriorem cultum, scilicet humilitatem, que excludit intencionem glorie, unde dicit, quod humilitas est habitus non superabundans in sumptibus et preparacionibus; et per se sufficienciam, que excludit intencionem deliciarum, unde dicit per se sufficiencia est habitus contentus, quibus oportet, et determinativa eorum, que ad vivere contingit, secundum illud Apostoli (prima ad Thi. ult.): "Habentes alimenta et quibus tegamur, hiis contenti simus"; et simplicitatem, que excludit superfluam sollicitudinem, unde dicit, quod simplicitas habitus contentus est hiis, que contingunt. Cum quibus omnibus stat quantumcunque solempnis apparatus vestium conveniens statui hominis debitis circumstanciis usitatus absque peccato. Alio modo ex parte defectus potest esse duplex deordinacio secundum affectum; uno modo ex necligencia hominis, qui non adhibet studium vel diligenciam ad hoc, quod exteriori cultu utatur, sicud oportet. Unde dicit Philosophus (VIIo Etichorum); quod ad molliciem pertinet, quod aliquis trahat vestimentum per terram, ut non laboret elevando ipsum; alio modo, secundum quod defectum ipsum vestium ordinat ad gloriam. Unde Augustinus (in libro De Sermone Domini in Monte) dicit: "Non solum in rerum corporearum nitore atque pompa, set eciam in ipsis sordibus luctuosis esse posse iactanciam, et eo periculosiorem, quo sub nomine servitutis Dei deci[p]it"; et Philosophus dicit (Xo Etichorum), quod superabundancia [et] inordinatus defectus ad iactanciam pertinet. Et sicud homines se possunt licite secundum sui status congruenciam ornare sumptuose et artificiose, ita artifices talium ornamentorum licite possunt suas artes exercere, et tales artifices non sunt destruendi set permittendi et fovendi, ut necessarii coadiutores hominum in conversacione eorum politica et civili. Capitulum tercium. Set contra predicta argui potest sic: Ex premissis enim sequi videtur, quod mulieres absque peccato mortali se ornare possent cultu mulierum usitato; set quod hoc sit falsum, arguitur sic: Primo, omne, quod est contra preceptum legis divine, est peccatum mortale; set ornatus mulierum usitatus, ut videtur, est contra preceptum legis divine, dicitur enim (prima Petri IIIo): "Quarum scilicet mulierum non sit extrinsecus, capillatura aut circumdacio auri aut indumenti vestimentorum cultus," ubi dicit glosa Cipriani: "Serico et purpura indute Christum non possunt induere, auro et margaritis ornate et monilibus ornamenta mentis et corporis perdiderunt." Set hoc non fit, nisi per peccatum mortale; igitur talis ornatus mulierum non potest esse sine peccato mortali. Item, Ciprianus dicit (in libro De Habitu Virginum): "Non virgines tantum et viduas set et nuptas puto eciam esse omnes omnino feminas admonendas, quod opus Dei et facturam eius et plasma nullo modo adulterare debent, adhibito flavo colore vel nigro pulvere vel rubeo, aut quolibet alio vera lineamenta corumpere medicamine"; et postea subdit: "Manus Deo inferunt, quando illud, quod ille formavit, reformare contendunt; impugnacio illa Dei operis est, prevaricacio et veritatis. Deum videre non poteris, cum oculi tibi non sint, quos fecit Deus set quos Diabolus infecit. De inimico tuo reperta es, pariter arsura cum illo" -- set hoc non debetur, nisi peccato mortali. Igitur ornatus mulierum non est sine peccato mortali. Propterea, sicud non congruit mulieri, quod veste virili utatur, ita nec ei congruit, quod cultu inordinato utatur. Set primum est peccatum, dicitur enim (Deut. XXIIo): "Non induatur mulier veste virili nec vir veste muliebri"; igitur videtur, quod eciam superfluus ornatus mulierum sit peccatum mortale. Set contra hoc est, quod secun- dum hoc videretur, quod artifices huiusmodi ornamenta preparantes mortaliter peccarent. Responsio: Dicendum secundum Thomam (Secunda secunde, q. CLXIXa, articulo IIo, in pede): Quod circa ornamenta mulierum sunt ead[e]m attendenda, que sunt communiter dicta circa exteriorem cultum, et insuper quoddam aliud speciale, quia scilicet muliebris cultus viros ad lasciviam provocat secundum illud Prov. VIIo: "Ecce mulier occurrit ornatu meretricio preparata ad decipiendas animas." Potest tamen mulier licite operam dare ad hoc, ut viro suo placeat, ne per eius contemptum in adulterium labatur (prima ad Cor. VIIo): "Mulier, que nupta est, cogitat, que mundi sunt, quomodo placeat viro," et ideo, si coniugata ad hoc se ornet, ut viro suo placeat, potest hoc facere absque peccato. Ille autem mulieres, que viros non habent nec volunt habere et sunt in statu non habendi, non possunt absque peccato appetere placere virorum aspectibus ad concupiscendum, quia hoc est eis dare incentivum peccandi. Et si quidem hac intencione se ornent, ut alios provocent ad concupiscenciam, peccant mortaliter. Si autem ex quadam animi levitate hoc faciant vel eciam propter vanitatem, scilicet propter quandam animi iactanciam, non semper est peccatum mortale, set quandoque veniale, et eadem racio, quantum ad hoc, est de viris. Unde Augustinus dicit (in Epistola ad Possidium): "Nolo ut de ornamentis auri et vestis propriam habeas in prohibendo scienciam, ut in eos, qui neque coniugati sunt neque coniugari cupientes, cogitare debere, quomodo placeant Deo. Alii autem cogitant, quomodo placeant mundo, scilicet quomodo vel viri uxoribus vel uxores viris, nisi quod capillos nudare feminas, quas eciam capud velare Apostolus iubet, nec eciam decet maritatas." In quo tamen possunt alique a peccato excusari, quando non fit ex aliqua vanitate set propter contrariam consuetudinem, quamvis talis consuetudo non sit laudabilis. Ex quibus sequitur, quod mulieres nupte et nubere disponentes possunt licite uti quibuscunque ornamentis usitatis a feminis sui status et apud eas consuetis, dummodo hoc non faciant perversa intencione ad alliciendum homines ad concupiscenciam illicitam, nec propter pompam aut iactanciam, set tantum, ut placeant viris suis habitis vel habendis, seu ut aliorum, cum quibus conversantur, moribus se conforment. Et idem per omnia de viris est dicendum. Capitulum quartum. Ad primum igitur dicendum est, quod, sicud Glosa ibidem dicit, mulieres eorum, qui in tribulacione erant, contempnebant viros suos et, ut aliis placerent, se pulcrius ornabant, et hoc prohibuit apostolus Petrus ibidem. In quo eciam casu loquitur Ciprianus, et hoc usque in hodiernum diem a mulieribus observatur. Quando enim viri sui sunt in partibus remotis aut in quacunque angustia constituti, non ornant se margaritis aut aliis pulcris suis ornamentis. Non autem prohibet Apostolus coniugatis, ut placeant viris, ne detur eis occasio peccandi cum aliis. Unde Apostolus (prima ad Timo. IIo) docuit "mulieres in habitu ornato orare cum verecundia et sobrietate, non in tortis crinibus aut auro aut margaritis aut veste preciosa." Per quod datur intelligi, quod sobrius et moderatus vestium cultus non prohibetur mulieribus set superfluus et inverecundus et impudicus, qualis est omnis ornatus statum mulieris excedens, et adhibitus ei propter concupiscenciam augmentandam inordinate vel ad illam inordinate excitandam, et solum talis. Unde Glosa super eodem textu Apostoli ibidem: "Non sint," inquid, "mulieres ornantes se veste preciosa," etc., ut in hiis omnibus ultra persone sue modulum et mores occasione movende concupiscencie studeant, set pocius sint promittentes pietatem per opera bona. Ad secundum dicendum, quod mulierum futacio, de qua Ciprianus loquitur, est quedam species fictionis, que non potest esse sine peccato. Unde Augustinus dicit (in Epistola ad Possidium): "Fucari pigmentis, quo rubicundior vel candidior appareat, adulterina fallacia est, qua non dubito eciam ipsos maritos se decipi nolle, quibus solis permittende sunt femine ornari solis, scilicet viris habitis vel habendis, secundum veniam, non secundum imperium." Non tamen semper talis futacio est cum peccato mortali, set solum quando fit propter lasciviam, vel in Dei contemptum, in quibus casibus loquitur Ciprianus. Sciendum est tamen, quod aliud est fingere pulcritudinem non habitam, et aliud est occultare turpitudinem ex aliqua causa provenientem, puta, egritudine vel aliquo huiusmodi. Hoc est enim licitum secundum Apostolum (prima ad Cor. Xo): "Que putamus ignobiliora esse membra corporis, hiis honorem abundanciorem circumdamus." Ad tercium dicendum, sicud dictum est: Cultus exterior debet convenire condicioni persone secundum communem consuetudinem, et ideo de se viciosum est, quod mulier utatur veste virili aut econtra, et precipue quia hoc potest esse causa lascivie et specialiter prohibetur in lege antiqua, quia gentiles tales mutaciones habitus utebantur ad ydolatrie supersticionem. Potest tamen quandoque hoc fieri sine peccato, aliquando propter aliquam necessitatem, vel causa occultandi ab hostibus, vel propter defectum alterius vestimenti, vel propter aliquid huiusmodi. Ad quartum dicendum, quod, si qua ars est ad facienda opera aliqua, quibus hom- ines uti non possunt absque peccato, per consequens artifices talia faciendo peccarent, utpote prebentes aliis directe occasiones peccandi; puta, si quis fabricaret ydola vel aliqua ad cultum ydolatrie pertinencia, et secundum istum modum sunt omnes artes prohibite destruende, puta, geomancia, aeremancia, ydromancia, piromancia, nigromancia, ars divinativa, ars notaria, omnia sortilegia, alligature, observancie, vacca Platonis, sigillum Salomonis et cetere figure in talibus artibus supersticiose facte, que omnia condempnantur in canone (cap. XXVI, per totum). Operibus namque istorum uti non possunt homines absque peccato, et ideo omnes tales artes illicite sunt et penitus destruende. Si qua vero ars sit, cuius operibus homines possunt bene et male uti, sicud gladii, sagitte et huiusmodi, usus talium artium non est peccatum, et hee artes licite sole sunt dicende. Unde Crisostomus (Super Math.): "Eas solas oportet artes vocare, que necessariorum et eorum, que continent vitam nostram, sunt tributive et constructive." Si tamen operibus alicuius artis, ut pluries aliqui male uterentur, quamvis de se non sint illicite, sunt tamen per officium principis a civitate extirpande secundum documenta Platonis. Quia igitur mulieres possunt licite ornare se, vel ut conservent decenciam sui status, vel aliquid eciam superaddere, ut placeant viris, consequens est, quod artifices talium ornamentorum non peccant in usu talis artis, nisi forte inveniendo aliqua superflua et curiosa; unde Crisostomus dicit (Super Matheum), quod "ab arte calceariorum et textorum multa absc[i]ndere oportet, etenim ad luxuriam deduxerunt, necessitatem eius corumpentes arte mala arti commiscentes." Capitulum quintum. Ex quibus sequitur, quod lex evangelica nullas artes prohibuit, que licuerunt in veteri lege, nisi forte illas artes, que observate sunt in ceremoniis Iudeorum et ritu sacrificiorum veteris legis. Omnes enim artes, quarum opera fieri potuerunt ab hominibus absque peccato, licuerunt tunc, sicud et nunc. Alie vero artes, quarum opera fieri non possent absque peccato, tunc dampnate fuerunt, sicud patet de artibus prius recitatis (Deut. XVIIIo et primo Regum XXVIIIo et IIIIo Regum XXIIIo). Nunc eciam eedem artes dampnantur, sicud patet ex preallegatis. Artes vero, quibus homines sepius male usi sunt, quam bene, fuerunt tunc, sicud et nunc, per principes a civitatibus expellende, quamvis de se licite fuissent, propter nocumentum reipublice. Aurifabri vero et fabri armorum, quas artes dicunt penitus destruendas, et in novo testamento approbantur equaliter sicud in veteri testamento. De aurifabris patet, quando Christus non prohibuit nummismata, set ea approbavit mandando ea dari Cesari tanquam sua, que per aurifabros fiunt (Mathei XXIIo); et ipsemet pecuniam habuit pro necessariis emendis (Ioh. XIIo); et similiter Philosophus (primo et IIIo Politicorum) ostendit, quod necesse est pecuniam esse propter commutaciones faciendas inter homines rerum humane vite necessariorum, que absque aurifabri arte et diligencia non fiunt. Quod autem ars aurifabrorum non sit abicienda, patet per hoc, quod Dominus per se et immediate docuit artem illam et multas alias non solum ad necessitatem humane vite requisitas, set eciam ad decorem divini cultus et hominum in dignitate constitutorum (Exo. XXXIo): "Ecce vocavi ex nomine Bezeleel et implevi eum Spiritu Dei, sapiencia et intelligencia et sciencia in omni opere fabre ad cogitandum quicquid fieri poterit ex auro, argento et ere et marmore et gemmis et diversitate lignorum"; et in eodem libro (a XXVo usque ad XXXI capitulum eiusdem libri) approbat et precipit fieri varia ornamenta in pannis lineis, auro et argento, tam opere textario, polimitario et plumario, quam in picturis et sculpturis ad decorem tabernaculi et ornatum ministrorum eius, quibus artibus homines utuntur usque in hodiernum diem in ornamentis pannorum suorum et femine in ornamentis capitis sui in serico, auro et argento et gemmis satis licite et absque peccato. Igitur tales in novo testamento aut per evangelium prohibite non sunt, et eo maxime quo Deus ipsas fieri mandavit; nec est aliqua racio sufficiens, quare modo debeant huiusmodi artes prohiberi pocius quam in lege veteri. Igitur nunc, sicud et tunc, tales artes sunt permittende et approbande. Legitur eciam sanctum Dunstanum aurifabrum fuisse et multa vasa de auro et argento subtiliter fecisse. Capitulum sextum. Quod vero fabri armorum sunt necessarii et in novo testamento approbati, patet per hoc, quod milicia licita est et necessaria inter Christianos, sicud patet ex hiis, que dicta sunt in Xa parte, et per consequens oportet eos, scilicet milites, habere omnia genera armorum tam defensivorum, quam invasivorum, cuius rei raciones varias tunc adduxi, que arma fieri oportet industria fabrorum armorum, et per consequens ars illa nedum est tolleranda inter Christianos, set eciam bona diligencia nutrienda et servanda. Vegecius enim (De Re Militari) et Philosophus (VIIIo Politicorum) ostendunt prudenciam militarem necessariam esse ad regni et populi gubernacionem, ad quam pertinet eciam considerare et cognoscere omnia arma bellica et instrumenta eius, artificesque armorum in suis operibus dirigere per modum architectorum vel principantis in arte illa, et per consequens ars illa fac- ture armorum non solum licita est set eciam necessaria, et per consequens nullo modo destruenda. Nimia igitur temeritas est asserere illa destrui oportere, que Deus providit hominibus ad usus necessarios profutura, cuiusmodi sunt prius recitata, sicud patet per beatum Augustinum (libro XXIIo De Civitate, capitulo XXIIIIo), ubi ostendit, quod homini animam dedit racionalem, qua mediante capax esset omnium virtutum cardinalium et magnam habet industriam artes varias et subtilissimas adinvenire humane vite necessarias, sicud in edificiis et vestimentis, agricultura et fabricandis vasis, in capcione et edomacione piscium, volatilium et ferarum, in pigmentariis, in musicis, in escis et potibus et salciamentis, picturis et sculpturis et aliis multis ibidem recitatis, que, Deo cooperante, sunt invente et hucusque ad hominum solacium usitate. Igitur qui ista impungnant, divinam providenciam tollere conantur, qua nature humane de artibus illis providit in supplecionem humane nature defectus, et promocionem politice conversacionis inter homines, et ostensionem divine sapiencie in rebus disponendis, non solum in naturali operacione set eciam disponendis, non solum in naturali operacione set eciam in artificiali adinvencione et divine bonitatis multiplici communicacione. Cuius immense bonitati non suffecit solum ad nostrum usum omnia naturalia conferre, nisi eciam operacione arcium diversarum eas humanis profectibus applicari accomodacius ordinaret.6 |